مری1، 1759-1797، فرزند دوم یک خانواده متوسط انگلیسی بود. پدربزرگ او ثروت زیادی از راه تجارت ابریشم به دست آورده بود اما ناتوانی پدرش در تجارت به زودی خانواده ولستون کرافت را با بحران مالی رو به رو کرد و این خانواده مدت زیادی از عمر خود را صرف مهاجرت به شهرهای مختلف انگلستان کردند. مشکلات مالی خانواده فشار زیادی را بر پدرش وارد کرده بود و رفته رفته او از پدری مهربان و دلسوز تبدیل به مردی الکلی و خشن شد که همسر و فرزندان خود را کتک می زد. مری، از همان عنفوان کودکی، طعم تلخ نابرابری جنسیتی را در خانواده خود درک کرد جایی که پدر نالایق او، قدرت مطلق خانواده بود که بر همسر و فرزندانش غلبه قانونی و عرفی داشت و می تواسنت آنها را از نظر جسمی و روحی آزار دهد. در دوران زندگی او در اواخر قرن هجدهم میلادی، حقوق زنان محلی از اعراب نداشت و زنان به خصوص پس از ازدواج، جایگاه حقوقی خود را از دست می دادند و به عنوان ملک طلق شوهر به حساب می آمدند و توانایی حفظ دارایی و اموال خود را نداشتند. در همین زمان بود که تمام ارث پدر مری نیز به برادر بزرگ او رسید و دیگر فرزندان به موجب قوانین انگلستان، از این حق محروم بودند.
مری، در چنین شرایطی، هرگز تسلیم خواست و اراده سرکوبگر زمانه خود نشد او از همان کودکی راه عصیان را بر تسلیم، ترجیح داد و در جوانی تبدیل به زنی مستقل و متفکر گردید که حاضر نبود محدودیت های عرفی و قانونی کشورش را بپذیرد. زندگی او همزمان با جریانات مهم و سرنوشت ساز جهان غرب، از جمله انقلاب استقلال آمریکا در 1776 و انقلاب کبیر فرانسه در 1789بود. مری، نیز از موج انقلاب در عصر روشنگری، بی تاثیر نماند و روح انقلابی، قلب او را تسخیر کرده بود. گرچه مری به عنوان فعال انقلاب هرگز عمل نکرد اما در زندگی شخصی خود انقلاب را به بهترین شکلی پیاده کرد. او از ازدواج اجباری و بدون عشق سرباز زد و برای تامین معاش خود به عنوان معلم سرخانه به استخدام یک خانواده اشرافی درآمد. مری، در این خانه بیش از پیش متوجه، تاثیر آموزش نابرابر بر زندگی زنان شد. او همسر اشرافی خانواده را زنی سطحی و تجمل گرا نامید که کاری جز پوشیدن لباس های گران قیمت و مد روز و جلب توجه مردان بلد نیست. او به شدت با این رویه که زنان را موجوداتی فاقد شعور اجتماعی و سیاسی می نامیدند که قدرت تفکر انتزاعی و فراتر رفتن از زندگی عادی را ندارند، مخالفت کرد.
مری همزمان با تدریس به طور حرفه ای شروع به داستان نویسی و نویسندگی کرده بود و به زودی کتابهای او که در عصر روشنگری، حاوی مفاهیم جدیدی بود که با زبان رومانتیک و شیرین بیان می شد، طرفداران بسیاری پیدا کرد و پر فروش شد. مری، بعد از مدتی در لندن، به عنوان مترجم و ویراستار در یکی از مجلات مشهور2 به کار مشغول شد این موقعیت شغلی جدید فرصتی را ایجاد کرد که او با نویسندگان و متفکرین سرشناسی از جمله، نویسنده مشهور انقلاب امریکا تام پین3، هاینریش فوسلی4، نقاش سوئیسی، ویلیام بلیک5، شاعر، جوزف پرینستلی6، دانشمند طبیعی و ویلیام گودوین7، نویسنده و فیلوسف آنارشیست و مشهوری که سالها بعد با او ازدواج کرد، آشنا شد.
کتاب های مری ولستون کرافت، او را به یکی از چهره های پیشگام و شاخص مدافع حقوق زنان، آموزش و پرورش و اندیشه سیاسی و اجتماعی تبدیل کرده بود. قلم شیوا و لحن نوشته های او، که دشوار ترین مباحث سیاسی و فلسفی را در قالب داستان های ساده بر پایه اتوبیوگرافی خود استوار می کرد نقش زیادی را در تغییر روش و منش زنان عصر روشنگری ایفا کرد. او که عمیقا از نظام مردسالارانه جامعه خود رنج می برد، تمرکز خود را بر تغییر دیدگاه هم زنان و هم مردان نسبت به قابلیت های انسانی هر دو جنس معطوف کرد و در آثار خود، زنان را از نقش های کلییشه ای، مادری و همسری بیرون آورد و به آنها شخصیت مستقل و افکار عالی بخشید.
شخصیت محکم و انقلابی ولستون کرافت هیچ اعتنایی به جایگاه اجتماعی و مقبولیت افکار عمومی نداشت، بلکه بالعکس بر پایه اعتقادات و باورهای خود عمل می کرد تا جایی که از مخالفت و انتقاد از چهره های برجسته ای چون ژان ژاک روسو8 و ویلیام بلیک، ابایی به خود راه نمی داد. انتقاد او به روسو که پدر آموزش نوین کودکان در عصر روشنگری شناخته می شد، این بود که او در کتاب معروف خود امیل9، نقش فرعی و کمرنگی برای سوفی10، الگو واره ی زنانگی تعریف کرده بود که تنها هدف از آموزش او، تربیت برای خوشایند مرد (امیل) بوده و برای او هدف و جایگاه مستقل و درخوری در نظر نگرفته بود. او با بلیک نیز بر سر عقاید سیاسی اش که نقشی برای زنان در انقلابات اجتماعی و گذار از حلکومت های مطلقه به مردمی قائل نبود، مخالفت می کرد و آینده مردم سالار و آزاد را بدون حضور موثر زنان، محال می شمرد.
زندگی پرفراز و نشیب و غیرعادی مری ولستون کرافت، یک ازدواج ناموفق با یک تاجر فرانسوی، بی وفایی همسر و دو بار اقدام به خودکشی نافرجام و سپس پیدا کردن عشق زندگیش و ازدواج با گودوین، و تولد دومین دخترش، به زودی با ابتلا به یک عفونت شدید تنها 11 روز پس از زایمان، او را از پا انداخت و صدای او را برای همیشه در سال 1797 و در 38 سالگی خاموش کرد.
همسرش ویلیام گودوین، که همواره مدافع و حامی افکار او بود، پس از مرگ مری، کار ویراستاری و چاپ آخرین کتاب او را تمام کرد و پس از آن زندگی نامه ی او را همراه با خاطراتی که از او داشت منتشر نمود11. اما سرنوشت می رفت که زندگی مادر جوان را در آینده دخترش دوباره زنده کند. دختر دوم مری، مری شلی12، به زودی از حاصل تلاشهای مادرش، درس گرفت و در جوانی تبدیل به نویسنده ای قابل و توانا شد مشهورترین اثر او فرانکشتاین13، اثری پرفروش و ماندگار در تاریخ ادبیات جهان گردید. او رویای مادرش را برای تربیت زنانی مستقل، فهیم و کارآمد به حقیقت پیوند داد.
فلسفه آموزشی مری ولستون کرافت
آموزش دختران
گرچه در بسیاری از آثار تاریخ آموزشی، از او به عنوان مدافع آموزش زنان نام برده شده است ولی در واقع ولستون کرافت، تنها دغدغه آموزش زنان را نداشت و بسیاری از ایده های تربیتی او بر آموزش و پرورش هر دو جنس، استوار بود. او اعتقاد به جامعه ای متوازن و متعادل داشت که زنان و مردان از امکانات آموزشی برابری برخوردار بوده و در جامعه به یک میزان اثر بخشی داشته باشند. با این حال نمی توان نقش بزرگ او را در نشان دادن اهمیت آموزش دختران نادیده انگاشت. او باور داشت که زنان نیز همچون مردان از قوای عقلی و ذهنی بالایی برخوردار هستند و تعلیم و تربیت فرصت باروری و شکوفایی فکری را برای آنان فراهم می کند در سایه آموزش دختران، مادران آینده، زنانی مستقل، فهیم و فرهیخته خواهند بود که بهتر از عهده تربیت اولاد خود بر می آیند و نسل متعادل تر، سالم تر و صالح تری را تربیت خواهند کرد. آموزش دختران نه تنها در زندگی خانوادگی و خصوصی آنان تحول ایجاد می کند بلکه منجر به تحول جامعه نیز شده و آنان را از کنج میهمانی های تشریفاتی و آشپزخانه ها به عرصه اجتماع وارد می کند و تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بزرگی را رقم خواهد زد.
انس با طبیعت و حیوانات
یکی دیگر از مولفه های تربیتی او، آموزش کودکان از طریق انس با طبیعت و به خوصوص حیوانات است. او بر این باور بود که آشنایی با حیوانات، روند رشد و ارتباط با آنها به کودکان کمک می کند نوعی عشق و محبت خالصانه را تجربه کرده، مراقبت و نگه داری از آنها را به عنوان تجربه ای از الفت به همنوع به دست آورند. و با ارتباط گرفتن با حیوانات و طبیعت قابلیت های اخلاقی و معنوی خود را رشد دهند. او نه تنها به ارتباط مستقیم با طبیعت و موجودات زنده تاکید می کرد بلکه مطالعه کتاب های داستان با شخصیت پردازی برای حیوانات و جان بخشی به اشیاء را توصیه می کرد و معتقد بود بسیاری از کتابهای کودکان باید شخصیت هایی از حیوانات داشته باشد که متصف به صفات انسانی شده و داستان ها و پیام نویسنده را به طور قصه گویی و دلنشین برای کودکان تعریف کنند.
تاکید بر نقش مطالعه
مری ولستون کرافت درست بر خلاف فیلسوف مشهور ، ژان ژاک روسو، که مطالعه کتب را تا سنین جوانی برای کودکان مناسب نمی دانست، تاکید زیادی بر نققش مطالعه بر تربیت قوای ذهنی و عقلی کودکان داشت. به عقیده مری، مطالعه آثار ادبی و علمی به کودکان کمک می کند که نه تنها قابلیت های خواندن و نوشتن را در خود پرورش دهند بلکه با افکار و ایده های بکر، بزرگ و تاثیر گذار تحولی را نه تنها در افکار خود بلکه در روند اداره جامعه ایجاد نمایند.
ولستون کرافت تنها قائل به تربیت طبیعت گرا و فطری نبود او اعتقاد داشت که پرورش انسان باید هدفمند و با برنامه باشد، تربیتی که بدون نظارت دقیق و تنها مبتنی بر فطرت باشد نمی تواند انسان کامل و قابل اعتمادی را که از پس حل مسائل زندگی و اجتماع خود برآید، پرورش دهد. او در این خصوص به نقش ادبیات زنان در ایجاد تحول در زندگی زنان نیز اشاره می کرد و ادبیات زنان را به طور کلی، القا کننده سنت ها و نقش های کلیشه ای و بازتولید مردسالاری می دانست که ذهن و قلب زنان را با سخنان پوچ در مورد عشق و هوس، نقش های سنتی مادری و فرزند آوری و مد و زیبایی پر می کنند و از تفکر و تعمق در مسائل واقعی دور نگه می دارند.
برنامه درسی
مدرسه در سیستم فکری ولستون کرافت، شامل یک دوره آموزش عمومی از سن 5 تا 9 سالگی است که کودکان باید تحت یک نظام آموزشی برابر و یکسان قرار بگیرند پوشیدن یونیفرم و برخورد یکسان با تمام کودکان صرف نظر ار جنیست، نژآد و طبقه اجتماعی در این دوره ضروری است. کو.دکان در این دوره آموزشی، خواندن نوشتن، حساب و ریاضی، علوم طبیعی و تربیت بدنی را می آموزند. محیط مدرسه نیر باید جایی بزرگ با حیاطی باز و پر از گیاهان و حتی برخی حیوانات باشد تا کودکان در اوقات فراغت خود از محیط طبیعی و ارتباط با موجودات زنده بیاموزند. مفاهیم سیاسی، فلسفی، مذهبی و تاریخی تنها باید از طریق مکالمه و گفتگوی بین معلم و شاگردان به طور غیر مستقیم در برنامه درسی دوره ابتدایی گنجانده شود.
پس از سن 9 سالگی کودکان وارد مرحله دیگری از آموزش می شوند در این مرحله هر کودکی بسته به استعداد و توان خود وارد یک دوره پیشرفته می شود که شامل مطالعات پیشرفته نظری یا حرفه و فن است. کسانی که علاقمند به گرفتن شغل های فنی و صنعتی هستند، آموزش های مرتبط با این حرف را کسب می کنند و کسانی که به مطالعه در علوم و نظریه های علاقمندند به مدارس مرتباط با علوم نظری گسیل می شوند. جالب ترین نکته در این نظریه، این است که ولستون کرافت، در این مرحله بر آموزش نقش های سنتی زنانه تاکید می کند و معتقد است که مدارس در دوران بعد از 9 سالگی می توانندو حتی باید برخی از مهارت های نقش های سنتی زنانه را بیاموزانند به این ترتیب دختران طبقات پائین و کارگران می توانند از حداقل دانش و مهارت در مورد بر عهده گرفتن نقش هاس سنتی زنانه برخوردار شوند. این بخش از دیدگاه مری، اغلب مورد انتقاد قرار گرفته است و برخی آن را در تناقض با دیدگاه روشنگرانه و نقشی که او برای زنان در اجتماع قائل بود می بینند.
آثار مری ولستون کرافت
- احقاق حقوق زنان14
- احقاق حقوق مردان15
- ایده هایی در تعلیم و تربیت دختران16
- داستان مری17
- خطاهای زنان18
- و ...
-
مری ولستون کرافت، به راستی یکی از مهم ترین و بارزترین چهره های ترویج آموزش مدرن به کودکان است که نقش انکار ناپذیری در دفاع از حق آموزش برابر دختران ایفا کرده است. نظریه های پیشرو او بر مبنای حقوق بشر و در هماهنگی با رویدادهای مهم و تاثیرگذار سیاسی واجتماعی عصر روشنگری مطرح شده بودند که تا کنون نیز قابلیت تاثیرگذاری خود را حفظ کرده اند.
*****
ترجمه و تلخیص از:
Gutek. G. (2005).Historical and Philosophical Foundations of Education. 4th Edditon. PEARSON Publication.
