قیاس و استقراء: شاید شما هم با این اصطلاحات معروف فلسفه و منطق آشنایی داشته باشید. در روان شناسی یادگیری نیز همانند منطق و ریاضی، دو اصطلاح قیاس و استقرا کاربرد دارند. بسیاری از کارشناسان، یادگیری را به دو سبک قیاسی و استقرائی تقسیم می کنند. یادگیری قیاسی همان یادگیری کل به جزء است و یادگیری استقرائی، به یادگیری جزء به کل گفته می شود.
یادگیری کل به جزء (قیاسی)
در این سبک یادگیری، فرد عادت دارد به مسائل از بالا به پائین نگاه کند. فردی که سبک یادگیری قیاسی دارد باید ابتدا با تصویر کلی موضوع ارتباط برقرار کند و پس از درک ساختار و کلیت مطلب، به شناخت جزئیات آن بپردازد. افرادی با سبک یادگیری کل به جزء، وقتی کتابی را باز می کنند، ابتدا به فهرست موضوعی آن مراجعه می کنند، سرفصل ها را می خوانند و پس از اینکه نگاه کلی را نسبت به موضوع کتاب به دست آوردند، سراغ خواندن فصول آن می روند و با جزئیات موضوع، درگیر می شوند. این افراد بدون داشتن و درک تصویر کلی، نمی توانند ارتباط بین اجزاء و ارکان موضوع را به خوبی درک کنند. اما در صورتی که ایده کلی مبحثی را بفهمند، به سرعت قادرند، جزئیات را در جای صحیح خود و در ارتباط با موضوع اصلی طبقه بندی کنند.
آزوبل، روان شناس و نظریه پرداز آموزشی از این سبک یادگیری، به عنوان یادگیری هرمی نام می برد. به باور او این افراد درک هرمی از موضوعات دارند و برای اینکه یادگیری موثری داشته باشند باید بتوانند از راس هرم به سمت قاعده حرکت کنند و در هر مرحله، ارتباطات جزئی تری با مباحث ایجاد نمایند. یادگیری کل به جزء، از یک ایده کلی در راس هرم شروع شده و رفته رفته، شاخه شاخه شده و به جزئیات ریز که شامل مصادیق و مثالها است در قاعده هرم، ختم می شود.
تکنیک های تدریس برای کمک به سبک یادگیری قیاسی
- قبل از شروع درس، ایده کلی را در یک مقدمه توضیح دهید.
- سر فصل موضوعات درسی را روی تخته بنویسید.
- خط سیر تاریخی یا تقدم و تاخر موضوعات را روی تخته بنویسید.
- درس را با مقدمه ای شامل هدف، فرایند و نتایج مورد انتظار آغاز کنید.
- مقالات را تیتر بندی کنید.
- بخواهید دانش آموزان فهرست موضوعی و سر فصل ها را با شما مرور کنند.
- نمودارها و شکل ها کمک زیادی به درک مطلب و یادگیری این افراد می کند.
یادگیری جزء به کل (استقرائی)
در این سبک، یادگیری از جزء به طرف کل حرکت می کند. افرادی که دارای سبک یادگیری استقرائی هستند از در کنار هم گذاشتن جزئیات، پی به کلیات می برند و می توانند قانون ها و احکام کلی را کشف و درک کنند. این افراد علاقه زیادی به شنیدن جزئیات دارند. این سبک یادگیری، بسیار شبیه به کاراگاهان پلیس است که از کنار هم گذاشتن جزئیات ظاهراً نامربوط، به تصویر کلی یک اتفاق پی می برند و می توانند ارتباط بین این اجزای دور از هم را پیدا کنند و آنها را در یک قالب کلی، منسجم کنند. این افراد، به مثال ها و مصادیق توجه می کنند و با درک جوانب یک موضوع، ایده کلی را در ذهن خود برداشت می نمایند. بیشترین مثال ها در کاربرد یادگیری استقرائی در حل مسائل ریاضی است وقتی که فردی با کلنجار رفتن با ترتیب قرار گرفتن اعداد و گزاره ها، یک قانون یا فرمول کلی را استنباط می کند و از طریق حل مثال های گوناگون، مفاهیم کلی را استقرا می نماید.
تکنیک های تدریس برای کمک به سبک یادگیری استقرائی
- درس را با یک مثال آغاز کنید.
- مصداق ها و مثال ها بهترین ابزار شما برای تدریس مفاهیم هستند.
- هرم یادگیری را از پائین به بالا بپیمائید. از مثال ها و نمونه ها به طرف قوانین و مفاهیم کلی پیش بروید.
- جزئیات و جوانب مختلف موضوع را یادآوری کنید.
- اطلاعات کافی در مورد جزئیات موضوع فراهم کنید.
- کودکان را تشویق کنید، از بین چند مثال مشابه؟، یک قانون کلی را استنباط کنند.
در کل می توان گفت سبک های یادگیری قیاسی و استقرائی گرچه تقریبا سبک هایی ذاتی هستند اما اگر به کودکان کمک کنیم، هر دو روش را بیاموزند، قادر خواهند بود در موقعیت های مختلف، به سبک های متفاوتی بیاموزند. وقتی ایده و تصویر کلی از یک موضوع در دست نباشد، دانش آموزان باید قادر باشند از راه مطالعه مثال ها ومصادیق جزئی، قوانین کلی را برداشت کنند. و زمانی که جزئیات زیادی در دست نباشد، آنها باید بتوانند از راه درک کلیات، ارتباط بین جزئیات را برقرار کنند. بنابراین کمک به دانش آموزان برای استفاده از هر دو روش می تواند نه تنها موفقیت تحصیلی آنها را تضمین کند بلکه به قدرت تفکر و اندیشه ورزی آنها نیز در سایر مراحل و مسائل زندگی کمک شایانی خواهد کرد.
