بدون شك در نظام آموزش و پرورش رسمی هر كشوری ، مقطع ابتدایی هم به لحاظ كمی یعنی تعداد معلمان و دانش آموزان و هم از نظر كیفی یعنی تاثیری كه این دوره در موفقیت تحصیلی دانش آموزان در سراسر زندگی و دوران تحصیل دارد ، از اساسی ترین و مهمترین مقاطع تحصیلی است و به جرات می توان گفت هیچیك از دوره های تحصیلی از چنین اهمیتی برخوردار نیستند ؛ دانش آموزانی كه در دوره ابتدایی با ناكامی تحصیلی روبه رو هستند، در تمام دوره های تحصیلی دچار اشكال می شوند. به همین دلیل كشورهای پیشرفته تمام هم ل و كوشش خود را به تعلیم و تربیت دانش آموزان در این مقطع معطوف كرده اند و در این میان ، ژاپن موفقیت ترین و پیشرفته ترین كشور در زمینه آموزش و پرورش به حساب می آید. اما براستی ریشه این موفقیت در كجاست؟ معلمان مدارس ابتدایی در ژاپن معمولا از میان هدفهای آموزش و پرورش این دوره بیش از پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و گسترش مهارت های ویژه به رشد عاطفی ، اجتماعی و خود ادراكی دانش آموزان توجه دارند. آنها محیطی را سازماندهی می كنند كه بر روابط انسانی ، پیوندهای عاطفی ، صمیمیت ، رفتار گروهی و احساس تعلق خاطر به مدرسه استوار است.
مبانی آموزش و پرورش ابتدایی ژاپن بیشتر بر شوق انگیز بودن مدارس ابتدایی ، توجه زیاد به رشد شخصیت كودك و ارائه محتوای مناسب تاكید می كند. برنامه های درسی دوره ابتدایی در ژاپن ۲ ویژگی مهم دارد: برنامه درسی ژاپنی ها خیلی مقتدرانه است و به تعبیر كارشناسان مختصر و مفید است و از سوی دیگر، بر رشد همه جانبه كودكان تاكید دارد.
آموزش و پرورش ژاپن
مطالعات تطبیقی نشان می دهد كه آموزش و پرورش عمومی و بویژه دوره ابتدایی در ژاپن از كیفیت بالایی برخورداراست. ازرا وگل ، استاد دانشگاه هاروارد در پژوهش خود به این نتیجه رسیده است كه كودكان ژاپنی كه دوره آموزش عمومی خود را در مدارس حومه شهرهای امریكا به پایان رسانیده اند، وقتی به ژاپن باز می گردند، یك تا ۲ سال در درسهای علوم طبیعی و ریاضیات از همسالان خود كه در ژاپن تحصیل كرده اند، عقب ترند. پژوهش های تطبیقی دیگری نشان می دهد كه ژاپنی ها در مقایسه با مردم دیگر كشورهای صنعتی ، قوانین را كمتر نادیده می گیرند و این امر تا حدود زیادی ناشی از موفقیت آموزش و پرورش مدارس دوره ابتدایی در پرورش اجتماعی و اخلاقی و مهارت های زندگی كودكان است. در زمینه عوامل موثر بر رشد شناختی كودكان در ریاضی و علوم ، كودكان ژاپنی در دریافت مفاهیم ادراكی از همتایان دیگر كشورها جلوترند و براساس آزمون های مختلف و مشاهده منظم كلاسهای دوره ابتدایی از سوی كارشناسان ، خلاقیت كودكان ژاپنی برای مربیان خارجی بسیار عجیب و آموزنده بوده است. بعلاوه ، بسیاری از پژوهشگران ، آموزش و پرورش ابتدایی ژاپن را در حوزه خواندن ، هنر، موسیقی و مطالعات اجتماعی نیز موفق تر می دانند. براستی ریشه این موفقیت ها در كجاست؟ آیا این همه موفقیت به دلیل طولانی بودن سال تحصیلی یا كارآمدی برنامه درسی ملی ژاپنی هاست؟ آیا به دلیل توجه خانواده ها به آموزش و پرورش كودكان یا توجه دولت به معلمان مدارس است؟ آیا با فرهنگ آموزش و روشهای به كار رفته در آموزش و پرورش مدارس ارتباط دارد یا به روشهای پرورش حرفه ای معلمان برمی گردد؟ و یا...؟
برنامه درسی تلفیقی
این برنامه از آوریل سال ۲۰۰۳ در همه مدارس ژاپن اجرا می شود و بازنگری در برنامه های درسی مدارس است به نحوی كه فرصت لازم برای یادگیری تلفیقی یا مطالعه تلفیقی در برنامه های آموزشی و درسی فراهم می شود. این برنامه به عنوان یك ماده درسی نیست ، بلكه فرصت یادگیری است كه در مدارس و برای دانش آموزان در نظر گرفته شده است و هر مدرسه با توجه به شرایط طبیعی ، فرهنگی ، جغرافیایی ، آموزشی و اجتماعی باید محتوای لازم برای آموزش آن را به كمك خود دانش آموزان فراهم كند. هدف اساسی این برنامه برقراری ارتباط موثر میان عناصر و موضوعات مختلف برنامه درسی در فعالیت های آموزشی مدارس است. معمولا و به طور سنتی در برنامه های آموزشی مدارس دیوار محكمی میان موضوعات درسی كشیده شده است و هر ماده درسی صرف نظر از دیگر مواد به طور مستقل آموزش داده می شود. این روند برآمده از گسترش موضوعات درسی و مواد آموزشی در نظام آموزش عالی است كه در برنامه های آموزشی مدارس نیز تاثیر قابل توجهی داشته است.
تصمیم به بازبینی برنامه های درسی و آموزشی مدارس و فراهم كردن فرصتهای جدید یادگیری در قالب برنامه درسی تلفیقی برای دانش آموزان بیشتر برای این منظور صورت گرفته است كه دیوارهای بلند و مستحكم میان موضوعات و مواد درسی را كوتاه تر و منعطف تر كند. این برنامه بیش از آن كه بخواهد دانش معینی را به دانش آموزان القائ كند. به دنبال فراهم كردن زمینه های لازم برای شكوفایی قابلیت های فردی دانش آموزان و گسترش تجربه های فردی و مستقل آنهاست. بعلاوه كوشش می كند تا به آنها بیاموزد چگونه فكر كنند. تصمیم بگیرند، اندیشه های خود را سازماندهی كنند، مهارت های یادگیری ، پژوهش ، جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات را به دست آورند. در ارتباط با محیط اطراف خود بیاموزند و آموخته های خود را با جامعه و زندگی روزمره مرتبط كنند.
در عین حال ، به مدارس توصیه شده است تا با توجه به موقعیت خود حتی الامكان موضوعاتی نظیر تفاهم و ارتباطات بین المللی ، مهارت های لازم زندگی در دنیای اطلاعات و ارتباطات ، سواد فناوری اطلاعات ، تفكر خلاق ، مسائل محیط زیست ، بهداشت و ایمنی فردی و اجتماعی ، مشاركت دانش آموزان در اداره مدرسه ، یادگیری از طریق شبكه مهارت های روابط انسانی ، مشكلات فرهنگی و اجتماعی جامعه ژاپن و غیره را مورد توجه قرار دهند. روش آموزش بیشتر كاربردی ، عینی و تجربی است و كمتر از روشهای معمول سخنرانی آن هم در فضای سنتی كلاس برای آموزش این درس استفاده می شود. معلمان نه تنها معلمان رسمی مدرسه بلكه والدین ، شهروندان ، دوستان و همبازی ها، مسوولان فرهنگی ، علمی ، اجتماعی و صنعتی نیز هستند و مكانهای آموزشی نه تنها مدرسه بلكه شامل پاركها، كارگاه های صنعتی و خدماتی ، كتابخانه ها، موزه ها، رودخانه ها، كوهها، موسسات اجتماعی و آزمایشگاه های مختلف نیز هست.دانش آموزان به روش فعال در فرآیند یاددهی یادگیری مشاركت می كنند و خود در تهیه و سازماندهی محتوا، ارائه درس و ارزشیابی آن بویژه در موضوعات بین رشته ای نقش اساسی دارند.
كاهش محتوای آموزشی
شورای بررسی برنامه های آموزشی و درسی وزارت آموزش و پرورش ژاپن بر این باور است كه كاهش حدود ۳۰ درصدی محتوای آموزشی و ساعات كلاسها از سال ۲۰۰۲ علاوه بر فراهم آوردن فرصتهای لازم برای یادگیری تلفیقی و انتخاب دروس اختیاری در دوره های ابتدایی و اول دبیرستان ، امكان انعطاف در برنامه های درسی ، فراهم آوردن زندگی شوق انگیز در مدرسه ، فرصتها و زمینه های لازم برای خلاقیت ، زندگی با نشاط و خرسندی از زندگی در مدرسه را برای دانش آموزان فراهم می كند.
البته از طرف مجامع علمی و موسسات تحقیقات تربیتی نگرانی هایی درباره افت تحصیلی و كاهش توانایی های علمی دانش آموزان به گوش می رسد. ولی وزارت آموزش و پرورش بر این باور است كه به استناد پژوهش ها و مطالعات انجام شده ، كاهش محتوای آموزشی دوره ها و ساعات كلاسها و روزهایی كه دانش آموزان به مدرسه می روند اجتناب ناپذیر است و این تغییرات موجب شكست تحصیلی و كاهش توانایی های علمی دانش آموزان نمی شود.
