واژه های خارجی از سوی فرهنگستان زبان و ادب فارسی معادل سازی می شوند تا مردم با زبان معیار کلمات را بیان کنند، گاهی این تغییرات از سوی مردم مورد استقبال، گاهی مورد تمسخر و گاهی نیز مورد انتقاد قرار می گیرد. اما برخی از تغییر واژگان به نوعی اجباری اعمال می‌شود و افراد مجبور به پذیرش این واژگان هستند و اگر این واژگان را نپذیرند متضرر می‌شوند.
کتاب زیست شناسی در پایه دهم دچار تحول شد، تغییراتی که می توان گفت پس از ۷۰ سال رخ داد. اصطلاحات زیست شناسی لاتین جای خود را به واژگان مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی داد. برای مثال، از این پس دانش آموزان باید به موکوز «لیزابه» یا به هیدرولیز «آب کافت» بگویند این موضوع موجب شد تا جمعی از دبیران زیست شناسی با انتشار نامه ای در فضای مجازی انتقادهای خود را روانه وزارت آموزش و پرورش کنند. انتقادهایی که واکنش‌هایی نیز از سوی مسئولان نظام تعلیم و تربیت در بر داشت.
دبیران زیست شناسی نوسواد می شوند/ قطع ارتباط علمی زیست با دنیا
در این باره یکی از دبیران باسابقه زیست شناسی با انتقاد از این تغییرات به خبرنگار مهر می گوید: به عنوان دبیری که ۲۷ سال سابقه تدریس دارم و ۴ سال نیز تحصیل کرده‌ام مجموعا ۳۱ سال است که با کتاب زیست شناسی و اصطلاحات آن آشنا هستم و تدریس می کنم. این اصطلاحات در کتاب های دانشگاهی غلیظ تر می شود و به صورت لاتین بیان می شود، چگونه می توان دانش آموز را آماده ورود به دانشگاه کرد.
حسین حیدریان ادامه می‌دهد: با تغییراتی که در کتاب زیست شناسی ایجاد شده، آنچه دانش آموز در مدرسه یاد می گیرد در دانشگاه دیگر به کارش نمی آید و فرد دچار تناقص و مشکل می شود چرا که در مدرسه دبیر از اصطلاحات فارسی زیست شناسی استفاده کرده و در دانشگاه استاد از اصطلاحات لاتین استفاده می کند، دانشجو یک ترم طول می کشد با کلمات جدید خود را تطبیق دهد و باعث اختلالات آموزشی می شود. وی تاکید می‌کند: این تغییر واژگان آسیب آموزشی جدی در پیش دارد زیرا تجربه دبیرها نادیده گرفته شده است و دبیر حرفی برای گفتن ندارد.
حیدریان می‌گوید: دانش آموز با چالش هایی در هنگام کنکور مواجه می شود چرا که دبیر باسابقه ممکن است بر اصطلاحات جدید تاکید نکرده باشد یا خیلی کم اشاره کند، دانش آموزاصطلاحات جدید را از یاد ببرد یا اشتباه کند. تلفظ اصطلاحات جدید برای دبیران زیست شناسی مشکل است چه برسد که دانش آموزان بتوانند این واژگان را تلفظ کنند.
این دبیر با تجربه ادامه می‌دهد: تجربه چندین ساله دبیران را با این اقدام از بین بردند و دبیران قدیمی و جدید اکنون دبیران نوسواد هستند. اگر به آخر کتاب ها مراجعه کنید همه رفرنس های آن خارجی است ما همین الان هم از دنیا عقب هستیم، اگر دانش آموز بخواهد واژه علمی را در سایتها جستجو کند دچار مشکل می شود و این اقدام موجب می شود تا ارتباط ما با دنیای علم زیست شناسی قطع شود.
یکی از عمده ترین انتقادهای دبیران زیست شناسی نوسواد شدن آنان است، دبیرانی که با تغییرات اعمال شده در کتاب درسی تفاوت چندانی با دانش آموزانشان در یادگیری اصطلاحات ندارند و چون دبیران نمی توانند تاکید زیادی بر روی اصطلاحات داشته باشند در کنکور دچار مشکل می شود. وی افزود: من به عنوان فردی که ۲۷ سال سابقه تدریس دارم و در مدارس تیزهوشان و نمونه هم تدریس دارم با این تغییرات درخواست اشتغال در معاونت مدرسه را داده ام.
در این باره محمد لقمانی دبیر بازنشسته زیست شناسی می گوید: نظرم برای تغییر واژگان زیست شناسی منفی است چراکه کلمات در کتاب زیست شناسی همان واژگان لاتین در علم زیست شناسی است. وی افزود: البته چون این تغییرات از پایه دهم آغاز شده ممکن است برای دانش آموزان جا بیفتد اما دبیران دچار مشکل می شوند.
این دبیر باسابقه زیست شناسی تصریح کرد: اگر از پایه دهم تغییرات کتاب زیست شناسی آغاز شده است احتمال می دهم، مسئولان مربوطه تصمیم دارند این تغییرات تا دانشگاه ها نیز انجام گیرد و کتاب ها اصلاح شوند در غیر این صورت دانش آموزان دچار مشکل می شوند و دوگانگی و تناقض پیش می آید. لقمانی بیان کرد: ممکن است تغییر واژگان برای دانش آموزان جدید جا بیفتد اما دانش آموزان و فارغ التحصیلان فعلی دچار مشکل می شوند. وی بیان کرد: تغییر واژگان برای دبیران مشکل ایجاد می کند چراکه آنان سالهاست با این واژگان تدریس کرده‌اند.
یکی دیگر از انتقادهایی که به تغییر واژگان در کتاب زیست‌شناسی وارد می‌شود، مشکلاتی است که این تغییر برای دانش‌آموزانی ایجاد می‌کند که در المپیادهای علمی بین‌المللی شرکت می‌کنند. در این میان مسئولان آموزش و پرورش برای تمام انتقادها پاسخ دارند، پاسخی که ممکن است برخی از دبیران و دانش آموزان را مجاب کند اما برخی دیگر هرگز.
سازمان با تجربه و تدبیری هستیم
محمود امانی طهرانی با تاکید بر اینکه زیست به لحاظ محتوایی جدید نیست و دبیران را نوسواد نمی کند، درباره مشکلاتی که دانش آموزان در المپیادهای بین المللی با آن روبه‌رو می شوند، گفت: نگرانی درباره‌ی المپیاد وجود ندارد چرا که دانش آموزان هر کشوری که به المپیاد می روند، سرپرست تیم نقش مترجم را برای آنان دارد و سوال و پاسخ به زبان مادری بیان می شود.
وی با اشاره به مشکلاتی که ممکن است در کنکور سراسری برای دانش آموزان پیش بیاید، بیان کرد: سازمان با تجربه و تدبیری هستیم، پیش از برگزاری کنکور، منابع آزمون را ذکر می کنیم و ملاحظات آن را نیز می گوییم. به محض اینکه دانش آموزان پایه دهم به پایه دوازدهم برسند با سازمان سنجش برای کنکور سال ۹۸ هماهنگ خواهیم کرد تا در جاهایی که لازم است در کنار واژگان مصوب، واژگان بیگانه نیز داخل پرانتز آورده شود تا حق افراد ضایع نشود.
مدیرکل دفتر تألیف کتاب‌های درسی ابتدایی و متوسطه نظری تصریح کرد: دوره های آموزشی برای مدرسان آغاز شده است و جلسه ای میان برجسته ترین دبیران زیست با اساتید فرهنگستان زبان و ادب فارسی شکل گرفت و درباره ی تک تک واژگان، در باب ضروریات و کلیات گفتگوانجام شد. افراد در پایان جلسه به جمع بندی خوبی رسیدند که باید از زبان فارسی به مثابه علم پشتیبانی کرد و توانمندسازی زبان فارسی به‌زایی واژگان آن است و باید از هر گونه تضعیف پرهیز شود.
وی بیان کرد: در این جلسه به این نتیجه رسیدند که بیشتر واژگان مفهموم ساز و مقبولیت دارند البته در پاره ای از واژه ها ممکن است که نقدهایی وجود داشته باشد و فرهنگستان نیز بیان کرد ما پذیرای نقدهای احتمالی هستیم. امانی طهرانی درباره ی مشکلاتی که ممکن است دانش آموزان در دانشگاه با آن رو به رو شوند گفت: در نظام آموزشی کشور دروس شیمی و فیزیک نیز تغییراتی داشتند که در دانشگاه ها نیز مورد استفاده قرار می گیرد، همانند خون گرم، خون سرد تاژکدارن و مژکداران.
وی افزود: اگر واژه ای مورد مقبولیت قرار گیرد دیگر کسی حتی تاریخ تغییر آنها یادشان نمی آید.
وی با بیان اینکه دلبسته آرمانی زبان فارسی هستیم، تصریح کرد: تغییر واژگان در آموزش و پرورش سابقه دارد اما چون زیاد نبوده است، احساس نمی شد، تغییراتی در شیمی، زمین شناسی و فیزیک نیز وجود داشت که حساسیت چندانی برنیانگیخت. اما در کتاب زیست شناسی چون اندامک ها زیاد بود این تغییرات موجب ایجاد حساسیت شد. همچنین در فضای مجازی هجمه‌ای نادرست نسبت به این موضوع شکل گرفت حتی واژگانی که فرهنگستان در ایجادشان نقشی نداشت نیز درست و در فضای مجازی منتشر شد. همین مسئله معلمان را در مقابل این روند قرار داد و موجب شد که آنان مقابله‌ای تعصبی با این تغییرات داشته باشند. البته جلسه صمیمی که برگزار کردیم در نهایت با آگاهی بخشی درباره این فضاهای ایجاد شده بر طرف شد.
زبان مسئله‌ای مهم در میان مردم است و پذیرش واژگانِ جدید معمولا با دشواری صورت می‌پذیرد. البته این سخن هم درست است که اگر واژه‌ای در میان مردم پذیرفته شود دیگر کسی تاریخ این تغییر را هم به یاد نخواهد آورد. به نحوی که بررسی جایگزین های فرهنگستان زبان و ادب فارسی نشان می دهد که فرهنگستان اتفاقاً جایگزین هایی مشابه داشته اما این کلمات آنچنان سنجیده بوده که امروزه کمتر کسی باور می‌کند برخی از واژگانی مثل دانشگاه، هواپیما، دانشکده، کارخانه، شهرداری، دنده، فرمان و … عمری کمتر از یک سده دارند و جایگزین واژگانی همچون اونیورسیته، آیروپلان، فاکولته، رُل و … شده‌اند. البته شاید دلیل این موضوع هم آن باشد که فرهنگستان این ویژگی را نیز داشت که با بسیاری از فناوری‌های نوین، پیش از عموم مردم آشنا شده و به‌موقع برای این فناوری‌ها واژه‌گزینی کرده بودند. از سوی دیگر در حوزه واژه‌گزینی برای رشته‌های درسی نیز کم نبوده تجربیات موفقی که به دلیل انتخاب درست و به‌موقع مورد استقبال واقع شده و امروزه کلماتی همچون جایگشت و همنهشت در ریاضیات، گشتاور، نیرو و فشار در فیزیک و سرخرگ و سیاهرگ و پادتن در زیست‌شناسی به طور کامل جایگزین واژگان بیگانه وارداتی شده‌اند و برخی از آنها در زبان عامه نیز جای گرفته‌اند.
به هر روی نگرانی‌های والدین، معلمان و البته دانش‌آموزان در مقابل تغییرهای کتاب زیست‌شناسی کامل قابل درک است و از سوی دیگر دفاع از حراست از زبان فارسی هم پذیرفتنی است؛ اما مسئولان آموزش و پرورش و فرهنگستان زبان و ادب فارسی باید بدانند که در این راه جایی برای جبران وجود ندارد و هر اشتباه، تبعات سنگینی درپی خواهد داشت و پسندیده تر است که مسئولان وزارت آموزش و پرورش پیش از اجرای برنامه های خود اطلاع رسانی وسیعی انجام دهند نه پس از عملیاتی کردن برنامه ها هنگامی که با واکنش ها و انتقادها روبه‌رو می شوند شروع به اطلاع رسانی، آسیب شناسی و برگزاری جلسات با دبیران زیست شناسی کنند.
