به طور معمول، در مقطع پایان ترم یا سال تحصیلی، از دانشجویان خواسته می شود پرسشنامه ای را برای ارزیابی کیفییت ارائه دروس توسط استاد، تکمیل نمایند. این ارزیابی که به ارزیابی دانشجو محور معروف است یکی از شناخته شده ترین و متداول ترین روش های ارزیابی دروس است. در این پرسشنامه از دانشجویان خواسته می شود میزان رضایت خود را از گذراندن دروس در قالب پرسش هایی که معمولا شامل نظرخواهی از روش تدریس، اهداف درس و تکالیف و امتحانات است، بیان کنند. جای شگفتی نیست که در برخی از دانشگاه ها، این پرسشنامه ها، اغلب تنها روش ارزیابی کیفیت دروس و روش تدریس اساتید شمرده می شوند.
اما به تازگی تعدادی از اساتید، این روش ارزیابی را زیر سوال برده و به صحت نتایج حاصله شک وارد کرده اند. فیلیپ استارک1، رئیس دپارتمان آمار دانشگاه کالیفرنیا2 در این زمینه می گوید: " من از سال 1988 در دانشگاه برکلی، تدریس می کنم و در تمام این مدت صحت و اعتبار ارزیابی های دانشجویان آزارم می داده است." استارک، یکی از نویسندگان مقاله ای تحت عنوان "نقدی بر ارزیابی دروس3" دلایل خود را چنین شرح می دهد:
نخستین ایرادی که بر این ارزیابی ها وارد می شود، مسئله تعداد است. معمولا تعداد بسیار کمی از دانشجویان این پرسشنامه ها را پر می کنند اغلب کسانی که در این ارزیابی ها شرکت می کنند دانشجویان بسیار راضی یا بسیار ناراضی هستند که بیشترین انگیزه را برای تکمیل این فرم ها دارند و دانشجویان معمولی، کمتر به سراغ شرکت در این ارزیابی ها می روند.
مسئله بعدی، مشکل میانگین گرفتن از نتایج است. از آنجایی که بیشتر افرادی که پرسشنامه ها را پر کرده اند در دو سر طیف راضی و ناراضی قرار دارند، امکان میانگین گرفتن از نتایج بسیار دشوار است. حتی در برخی از موارد در ارزیابی یک درس، تنها افراد ناراضی شرکت می کنند و نمرات بسیار پائینی می دهند و در یک درس دیگر تنها افراد راضی شرکت می کنند و نمرات بالایی می دهند در نتیجه امکان متعادل کردن نتایج و توزیع آنها در منحنی نرمال وجود ندارد.
مشکل دیگر ارزیابی های دانشجو محوراین است که میزان رضایت دانشجویان از فضای درس، تعامل با استاد و یادگیری مطالب، به شدت تحت تاثیر رشته تحصیلی، نوع کلاس و ماهیت درس است. برای مثال میزان رضایت مندی دانشجویان در دروسی که به صورت کارگاهی، آزمایشگاهی یا به صورت گروه های بحث و مناظره تشکیل می شوند با دروسی که کلاس های عادی سخنرانی و حل تمرین دارند، متفاوت است. اما معمولا تمام این دانشجویان فرم واحدی را برای ارزیابی دروسی با ماهیت های مختلف پر می کنند که این بر اعتبار نتایج حاصله تاثیر گذار است.
در همین ارتباط، مایکل پلیزاری4، استاد دانشگاه ژنو بر این باور است که فرم های ارزیابی دانشجویان، تا حد زیادی در تضاد با تدریس موفق است. او در تحقیقی که در بین دانشجویان دانشکده اقتصاد دانشگاه بوکونی5 در میلان اتالیا انجام داده بود، از دانشجویان یک امتحان شناختی که میزان موفقیت و سبک دانشجویان را می سنجید گرفت و سپس آنها را به طور تصادفی در کلاس های اساتید مختلف قرار داد. در پایان ترم از دانشجویان ارزیابی به عمل آمد با این سوال ساده که حدس می زنند در ترم آینده در درس تحت نظر این استاد، چه نمره ای بگیرند؟ با کمال شگفتی نتایج نشان داد که دانشجویان به اساتیدی که عملکرد بهتری داشتند (یعنی دانشجویان نمرات بالاتری در امتحانات گرفته بودند) امتیاز کمتری داده بودند.
این تحقیق نشان داد، دانشجویان به استادی که سخت گیری بیشتری نشان می دهد و حد انتظار بالاتری از دانشجویان خود دارد، در ارزیابی های پایان ترم، نمره کمتری نمره کمتری می دهند. آیا اگر صرفا به نتایج ارزیابی های دانشجویان اکتفا کنیم، باید به این اساتید، امتیاز کمتری در تدریس بدهیم؟ تنها استثنایی که در این زمینه وجود دارد مربوط به کلاس هایی است که تعداد زیادی دانشجوی نمونه و عالی دارد. معمولا دانشجویانی که عملکرد تحصیلی بالایی دارند، از اساتیدی که آنها را به یادگیری عمیق تر و کار بیشتر مجبور می کنند، بیشتر رضایت دارند.
بخش مهم این تحقیق، ارزیابی عملکرد دانشجویان در درس ترم آینده بود. دانشجویان به استادی که سهل گیرانه نمرات عالی می داد، نمره بالاتری داده بودند این دانشجویان در درسی که ترم آینده داشتند، نمره پائین تری گرفتند ولی دانشجویانی که با اساتید سخت گیر درسی را گذرانده بودند و نمرات پائین تری به استاد داده بودند، یادگیری عمیق تری داشته و در ترم آینده عملکرد بهتری نشان می دادند.
این نتایج محققان را به این باور رسانده که فرم های ارزیابی دروس که توسط دانشجویان پر می شود لزوما نمی تواند راه مطمئنی برای ارزیابی روش تدریس و کیفیت آموزشی اساتید باشد. این محققان پیشنهاد می کنند که روش های جایگزینی برای ارزیابی دروس طراحی شود. یکی از این روش ها می تواند ارزیابی توسط همکاران باشد. بررسی مواد آموزشی، نحوه تدریس در کلاس درس، طراحی تکالیف و امتحانات، روش ارائه درس و غیره که توسط بازرسان و اساتید همکار مورد ارزیابی قرار گرفته باشند، نتایج مطمئن تری را از میزان موفقیت یک استاد در تدریس دروس به دست می دهند.
ارزیابی های دانشجو محور نیز البته نمی توانند بی فایده تلقی شوند ولی محققان پیشنهاد می کنند از آنها در ارزیابی موارد خاصی استفاده شود برای مثال سوال از کیفیت برگزاری کلاس، تعداد جلسات کلاس، وقتی که برای دانشجو گذاشته می شود، نحوه تعامل دانشجو با استاد و موارد محدود دیگر.
