انگیزه و تلاش، عامل موفقیت ماست
چندسالی است که دانشآموزان ایرانی در رشته‌های مختلف المپیاد شرکت می‌کنند. باوجود سطح پایین یا متوسط آموزش‌وپرورش همگانی در ایران، دانشآموزان در رقابت‌های المپیاد، مقام‌های نسبتا خوبی کسب می‌کنند و در حد و اندازه کشورهای پیشرفته ظاهر می‌شوند. امسال نیز دانشآموزان ما در المپیادها شرکت داشتند که باوجود اختلاف در تعداد مدال‌ها و جایگاه جهانی کسب‌شده، در مجموع می‌توان عملکرد تیم‌های ایرانی را قابل‌قبول ارزیابی کرد. با این‌همه تیم المپیاد نجوم و اختر فیزیک ایران، فراتر از انتظار ظاهر شد و چهارمدال طلا و شش‌نقره کسب کرد. به همین دلیل برای آشنایی با فرآیند انتخاب و آموزش دانشآموزان در المپیاد و همچنین چگونگی برگزاری آزمون المپیادهای جهانی و دیگر موضوعات مرتبط، با «حسین حقی» سرپرست دانشآموزان المپیادی گفتوگو کردیم که توجه شما را به آن جلب می‌کنیم.
در ابتدا تاریخچه‌ای از چگونگی شکل‌گیری المپیاد جهانی نجوم را شرح دهید.
همه‌ساله المپیادهایی در رشته‌های مختلف برگزار می‌شود که در این بین، المپیاد نجوم و اخترفیزیک از همه جوان‌تر است. اولین دوره این المپیاد سال 2007 در کشور تایلند برگزار شد و امسال هم هشتمین دوره آن برگزار شد. کشور ما نیز از اولین دوره این المپیاد حضور داشته که در این سال‌های اخیر، همیشه تیم المپیاد نجوم از موفق‌ترین تیم‌ها بود.
اعضای تیم المپیاد نجوم در چه دوره‌های آموزشی شرکت می‌کنند و چه درس‌هایی را می‌گذرانند؟
انتخاب اعضای تیم المپیاد نجوم در یک فرآیند طولانی و چند مرحله‌ای انجام می‌شود که در نهایت 10نفر به‌عنوان اعضای تیم انتخاب می‌شوند. این افراد در دوره‌های آموزشی فشرده‌ای شرکت می‌کنند که شامل نجوم رصدی، فیزیک ستارگان، کیهان‌شناسی و... است. کسانی هم که در این دوره‌ها تدریس می‌کنند از بهترین استادان و در بین آنان هم تعدادی از برندگان و مدال‌آوران سال‌های قبل المپیاد هستند.
در بین همه تیم‌های شرکت‌کننده در المپیاد، فقط نجوم و اخترفیزیک، تیم الف و ب دارد. ماجرای دو تیم از یک‌کشور چیست؟
10نفری که به عنوان اعضای تیم المپیاد نجوم انتخاب شدند، به دو دسته تقسیم می‌شوند که پنج‌نفر اول، تیم «الف» و پنج نفر دوم تیم «ب» را تشکیل می‌دهند. البته این موضوع در اساسنامه المپیاد نجوم پیش‌بینی شده است. هر المپیاد دیگری هم می‌تواند در اساسنامه خود، این فرصت را فراهم کند که اگر کشوری مایل بود، بتواند با دو تیم در رقابت‌ها حاضر شود. البته ممکن است در سال‌های آینده تعداد کشورهای متقاضی حضور در المپیاد نجوم بیشتر شود و این قانون تغییر کند. در کل امسال 37 کشور و 45تیم حضور داشتند که کشور رومانی میزبان بود. ما در المپیاد سال2012 که در برزیل برگزار شد، یک‌طلا، پنج‌نقره و چهار برنز کسب کردیم. در سال2013 که در یونان برگزار شد، سه‌طلا، سه‌نقره و چهار برنز کسب کردیم که نشان از یک جهش داشت. سال گذشته مقام سوم جهان را به دست آوردیم. امسال هم شاهد یک رشد بسیار شگفت‌انگیز بودیم و چهار طلا و شش‌نقره گرفتیم، یعنی همه اعضا یا طلا گرفتند یا نقره. همچنین یکی از اعضای ما توانست در یکی از بخش‌ها، رتبه اول را کسب کند. یعنی علاوه بر مدال‌هایی که توزیع می‌شود به سه‌نفر در سه‌رشته رصد، تئوری و تحلیل داده، جایزه ویژه و جداگانه‌ای می‌دهند که امسال آقای «شهاب‌الدین معین» از ایران در رشته «تحلیل داده» برنده این جایزه بود. علاوه بر این، نفر دوم جهان از لحاظ امتیازی، از کشور ما بود. «آقای بابازاده مقصودلو» با اختلاف 2/0درصد از نفر اول، به این مقام رسید. جایزه ویژه حل خلاقانه را هم آقای «علوی» دریافت کرد.
دلیل این پیشرفت‌ها و موفقیت در کسب مدال‌ها چه بود؟
ما برای موفقیت دانشآموزان خود، دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت و فشرده‌ای برگزار می‌کنیم. البته مشابه دوره‌های آموزشی ما، در کشورهای دیگر مانند هند، چین، اروپای‌شرقی و... نیز وجود دارد. اما نکته مهم این است که کشور ما در المپیاد نجوم و اخترفیزیک و به‌ویژه در طول سه‌سال گذشته، نتایج خوبی به‌دست آورده و به همین دلیل بسیاری از کشورها به ما مراجعه می‌کنند و از ما درمورد جزییات سیستم آموزشی می‌پرسند تا خودشان هم در سال‌های بعد این سیستم را در کشورهای خودشان اجرا کنند و در آینده بتوانند به نتایج خوبی برسند. موفقیت دانشآموزان ما چند دلیل دارد که از مهم‌ترین آنها می‌توان به تلاش و کوشش خودشان و همچنین زحمت استادان و مدیریت خوب دوره‌های آموزشی و نقش کمیته علمی اشاره کرد. در اینجا لازم می‌دانم که از همه اعضای تیم و سرپرستان به ویژه آقای دکتر «خاکیان»، دکتر «خسروشاهی» و دکتر «شهرام عباسی» که در این زمینه بسیار زحمت کشیدند، بسیار تشکر کنم.
روند برگزاری این مسابقات به چه صورتی است؟
المپیاد نجوم در 10روز برگزار می‌شود که از همان ابتدا، مسوولان تیم از اعضا جدا و به صورت قرنطینه در کمپ جداگانه‌ای مستقر می‌شوند و همه ابزارهای ارتباطی آنان، اعم از موبایل و لپ‌تاپ و... قطع می‌شود. سوال‌ها را کشور میزبان طراحی می‌کند که باعث می‌شود دانشآموزان کشور میزبان که با روند آموزشی آشناتر هستند، وضعیت بهتری داشته باشند. البته پیش از برگزاری آزمون‌ها، کشورهای برگزارکننده، پرسش‌ها را بررسی می‌کنند و اگر نقصی در پرسش‌ها وجود داشته باشد، برای رفع این نقص اقدام می‌کنند. امتحان تئوری در یک روز و امتحان «تحلیل داده» در روز دیگری برگزار می‌شود و امتحان رصد نیز در یک یا دو روز دیگر انجام می‌شود. پس از برگزاری آزمون و تصحیح آن، نتیجه هر تیم را به سرپرستان آنها اطلاع می‌دهند و اگر کسی به نتیجه اعتراضی داشت با مسوولان برگزاری مطرح می‌کند. اهمیت کار سرپرستان در اینجا مشخص می‌شود زیرا علاوه بر اینکه باید ترجمه روانی از پرسش‌ها را در اختیار دانشآموزان قرار دهند، در صورت لزوم باید در مورد شیوه تصحیح اوراق و نتیجه به‌دست آمده با مسوولان برگزاری و تصحیح‌کنندگان گفتوگو کنند. گاهی پیش آمده که نمره داوطلبی تا 10درصد تغییر کرده است. پس از مراحل، جلسه‌ای تشکیل می‌شود و طی آن امتیاز برندگان مدال‌های طلا، نقره و برنز مشخص می‌شود. روند کار نیز به این صورت است که ابتدا معدل امتیاز سه‌نفر اول را مشخص می‌کنند و کسانی که 90درصد این امتیاز را گرفته باشند، مدال طلا می‌گیرند. امسال از بین 160شرکت‌کننده، به 14نفر مدال طلا دادند که سهم ایران چهارمدال طلا بود. همچنین کسانی که 78درصد معدل سه نفر اول را کسب کرده باشند، مدال نقره می‌گیرند که سهم کشور ما شش‌مدال نقره بود.
وضعیت ایران و دیگر کشورهای شرکت‌کننده در المپیاد به چه صورتی بود؟
کشورهایی مانند هند، چین و اسلوواکی از مدعیان بودند اما امسال وضعیت به‌گونه‌ای بود که تیم ایران و تیم رومانی، بیشتر مدال‌ها را از آن خود کردند. برای مثال از مجموع شش المپیادی که برگزار شد، دانشآموزان هفت مدال طلا کسب کردند که از این بین، چهار مدال سهم المپیاد نجوم بود.
به‌نظر شما دلیل موفقیت دانشآموزان در المپیاد نجوم چیست؟
واقعیت این است که هر سال ما در نتیجه المپیادها به دلایل مختلف، افت و خیز داریم. برای مثال تیم المپیاد ریاضی ما در سال‌های قبل نتایج چشمگیری را کسب می‌کرد. ایران در دیگر رشته‌ها مانند فیزیک و شیمی هم همیشه جزو کشورهای قوی دنیاست اما ممکن است به دلایل مختلف، نتیجه نهایی کمی بالا و پایین شود. یکی از مهم‌ترین دلایل موفقیت تیم المپیاد نجوم ما این است که ما هرساله عملکرد تیم دانش‌آموزی، سرپرستان و مدرسان را بررسی می‌کنیم و پیوسته درصدد شناسایی و رفع اشکال‌ها هستیم. برای مثال ما در سال‌های گذشته در زمینه رصد و تحلیل داده امتیاز کمتری می‌گرفتیم و به همین دلیل امسال برنامه‌های ویژه‌ای در زمینه رصد و تحلیل داده برگزار کردیم و در نهایت هم به نتیجه مطلوب رسیدیم.
چه کتاب‌هایی در دوره‌های آموزشی المپیاد تدریس می‌شود؟
متاسفانه در نظام آموزشی ما درسی به نام نجوم برای همه دانشآموزان وجود ندارد و کسانی که به علم نجوم علاقه‌مند هستند، باید به کتاب‌های متفرقه‌ای که در این زمینه وجود دارد، مراجعه کنند. این موضوع، کار را برای دانشآموزان و داوطلبان شهرهای دوردست و روستاها که به منابع دسترسی ندارند و نمی‌توانند در کلاس‌های آموزشی شرکت کنند، کمی دشوار می‌کند. به همین دلیل بیشتر اعضای تیم المپیاد دانش‌آموزی نجوم از شهر تهران و کمتر از شهرهای کوچک‌تر هستند. البته نکته جالب اینکه، باوجود همه این مشکلاتی که گفتیم، ما امسال در تیم خود دانش‌آموزی از شهر تبریز و همین‌طور یک‌نفر از یکی از روستاهای کاشمر داشتیم که اتفاق بسیار نادری بود. به دلیل کمبود منابع در زمینه نجوم و همچنین به دلیل سطح بالای آزمون‌های المپیاد معمولا دانشآموزان ما از کتاب‌های دانشگاهی نجوم و حتی در صورت لزوم از کتاب‌های دوره‌های تحصیلات تکمیلی استفاده می‌کنند.
