از همان بدو تولد، بسیاری از والدین، تمام تلاش خود را در جهت آموزش و شکوفا کردن هوش و استعداد کودکان به کار می گیرند. آنها ساعت ها مشغول آموزش صحبت کردن، حرکت کردن، آموزش رنگ ها و مداد دست گرفتن می شوند و برای هر قدمی که کودک رو به جلو بردارد، زحمت می کشند. این بار سنگین آموزش و پروش کودک با ورود به مدرسه و آموزش رسمی، شکل جدیدی به خود می گیرد اما چند درصد از والدین، علاوه بر شکوفا کردن هوش و استعاد کودکان، نگران آموزش مهارت های اجتماعی و تقویت هوش عاطفی کودکان خود هستند؟
بسیاری از مردم بر این باورند که هوش عاطفی و ارتباطات اجتماعی مسئله ای ذاتی است و مردم به طور مادرزادی اجتماعی، یا منزوی هستند. اما دکتر دونا هاوسمن، روان شناس بالینی و موسس یک مدرسه ابتدایی در ماساچوست آمریکا نظر دیگری دارد. به باور او هوش عاطفی بر اثر تربیت شکوفا می شود. مدرسه او بر اساس آموزش هوش عاطفی بنا شده است. او که دیدگاه خود را نتیجه سی سال تجربه و تحقیق در این زمینه می داند بر این باور است کودکانی که قادرند احساسات و عواطف خود را تشخیص بدهند، نه تنها در مدرسه موفق تر هستند بلکه زندگی آینده خود را نیز تضمین می کنند.
اهمیت هوش عاطفی
کودکی که هوش عاطفی پرورده و بالایی دارد قادر است تکانه ها و هیجانات خود را کنترل کند بنابراین وقتی خشمگین و ناراحت است دیگران را کتک نمی زند یا اشیاء و اسباب بازی هایش را به اطراف پرتاب نمی کند.. کسب لذت را به تعویق اندازد و قادر است برای خوردن یک دسر یا بستنی تا هر زمانی که قبلا توافق شده، صبر کند. کودکی که نسبت به عواطف و احساسات خود آگاه است، بهتر از پس فراز و نشیب زندگی بر می آید می تواند سختی ها را تحمل کند، و از خوشی ها لذت ببرد. کودکان با هوش عاطفی بالا نه تنها نسبت به احساسات خود، بلکه نسبت به احساسات و عواطف دیگران نیز حساس و آگاه هستند قادرند خود را به جای دیگران بگذارند و شرایط آنها را درک کنند. این کودکان مداراگر تر و مهربان تر هستند و می توانند به جای تخلیه عصبی و کور هیجانات خود، به گفتگو و مذاکره بپردازند.
برقراری ارتباط بین هوش عاطفی و آموزش عاطفی- اجتماعی
هاوسمن باور دارد، آموزش مهارت های عاطفی و اجتماعی همانند مصالحی برای ساختن هویت فرد عمل می کنند و وی را قادر می سازند، هوش عاطفی خود پرورش دهد. کسب این مهارت ها به کودکان کمک می کند احساسات خود را بشناسند، خود را ابراز کنند و با دیگران همدلی نمایند. این مهارت ها عبارتند از مهارت درون نگری، تشخیص احساسات، بیان احساس، پرهیز از انکار احساسات، مهارت ایجاد تناسب بین احساس و رفتار و مسئولیت پذیری نسبت به عواطف و رفتار فرد است. علاوه بر همه اینها شناختن احساسات دیگران، گفتگو و احترام متقابل نیز بعد دیگری از مهارت آموزی عاطفی- اجتماعی است.
برنامه های آموزش عاطفی – اجتماعی
یکی از برنامه های مهارت آموزی عاطفی- اجتماعی، پروژه خلاقیت در حل اختلاف است که در حدود 400 مدرسه در مقطع ابتدایی و قبل از متوسطه اجرا می شود. یکی از نتایج حاصل از اجرای این برنامه به گزارش یکی از مدارس شهر نیویورک، کاهش بیش از 79 درصدی ، نزاع ها و خشونت ها بین دانش آموزان در کلاس درس و 66% کاهش بد دهنی و آزارهای کلامی دانش آموزان در محیط های درسی و غیر درسی است.
پیشرفت تحصیلی
جان پیتون، پژوهشگر حوزه آموزش، در تحقیقی که توسط تیم همکارش در 317 برنامه آموزش عاطفی و اجتماعی به دست آورده است، به این نتیجه رسیده که از بین حدود 300 هزار دانش آموزی که تحت این برنامه قرار داشتند، 11 الی 17 درصد عملکرد بهتری دز زمینه تحصیلات خود نسبت به گروه شاهد نشان داده اند. او می گوید" گرچه هنوز تعداد زیادی از آموزشگران با اجرای این برنامه ها در مدارس مخالف هستند و آنها وقت گیر می دانند که ممکن است وقت و انرژی معلمان و دانش آموزان را از تمرکز بر مواد اصلی تحصیلی منحرف کند، اما یافته های تحقیق ما بر این مسئله صحه می گذارد که آموزش مهارت های عاطفی – اجتماعی بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان نیز تاثیر مثبتی دارد و منجر به افزایش نمره دانش آموزان در سایر مواد درسی نیز می گردد."
پیتون عنوان می کند که آموزش عاطفی – اجتماعی از طریق کاهش احتمال درگیری، استرس و اختلاف بین دانش آموزان و معلمان، بخش بزرگی از انرژی روانی کودکان را که در درگیری با عوامل استرس زا در نتیجه اختلاف و درگیری با یکدیگر مشغول هستند، آزاد کرده و امکان تمرکز بر مواد درسی و بهبود عملکرد تحصیلی را افزایش می دهد.
آموزش عاطفی- اجتماعی در کلاس درس
به عقیده هاوسمن، مطلعات و پژوهش های پیتون به خوبی نشان می دهند که کودکان، آماده یادگیری هستند. آنها حتی در پائین ترین سنین نیز قادرند مهارت های اجتماعی و عاطفی را کسب کنند. کودکان می توانند احساسات و عواطف خود را بشناسند و ظرفیت روانی خود را افزایش دهند. کودکان می توانند احساسات دیگران را درک کنند و نسبت به آنها همدلی و محبت نشان دهند.
سخن آخر
- آموزش عاطفی – اجتماعی در مدارس بر اساس نتایج پژوهش ها، منجر به افزایش عزت نفس، مهارتهای ارتباطی اجتماعی و کاهش خشونت و آزارهای جسمی و کلامی می شود.
- هوش عاطفی نیز می تواند در برنامه درسی مدارس گنجانده شود بدون اینکه بر آموزش سایر مواد درسی تاثیر منفی بگذارد. پژوهش ها نشان می دهند تقویت هوش عاطفی-اجتماعی با بهبود عملکرد تحصیلی ارتباط مستقیم دارد.
- آموزش و تقویت هوش عاطفی در دوران کودکی آسان تر است یعنی درست زمانی که ذهن کودکان دست نخورده تر و آماده یادگیری است.
*****
1. Donna Housman. Ph.D
2. John Payton
