امروزه با همه گیر شدن استفاده از ابزارهای دیجیتال، آموزش و یادگیری نیز تحت تاثیر انقلاب تکنولوژیکی قرار گرفته است. کتابهای دیجیتال، رفته رفته رواج بیشتری پیدا می کنند. بسیاری از ناشران اگر به طور کلی چاپ کتاب های کاغذی را کنار نگذاشته باشند، دست کم انتشار کتاب های دیجیتال را هم در دستور کار خود قرار داده اند. اما سوال اینجاست که آیا مطالعه کتاب های دیجیتال نیز به همان میزان کتاب های کاغذی عمیق و موثر است؟
پژوهش های زیادی در این زمینه انجام شده است از جمله تحقیقی که توسط هیتر راچلین شوگر و جردن شوگر در دانشگاه وست کستر1 نشان می دهد تاثیر مطالعه کتاب های کاغذی بیشتر و ماندگار تر از مطالعه کتاب های دیجیتالی است. این محققان دریافته اند که یادگیری عمیق تر از طریق کتاب های کاغذی بیشتر فراهم می شود. در تحقیقات بیشتر این محققان دریافته اند که مطالعه کتاب های دیجیتال به خصوص به سبب عوامل حواسپرتی از قبیل بوق ها، شکل ها و پیغام هایی که گاه به گاه در صفحه ظاهر می شوند، با حواس پرتی همراه است. به این ترتیب وقتی دانش آموزان سرگرم مطالعه کتاب های کاغذی هستند عوامل حواسپرتی کمتری دارند و بیشتر روی مباحثی که می خوانند متمرکز می شوند.
از سوی دیگر دانشجویان و خوانندگان بزرگسال نیز مهم ترین خصوصیت برتری دهنده کتاب های کاغذی به دیجیتال را امکان یادداشت برداری و حاشیه نویسی می دانند. در تحقیق دانشگاه ایالتی سن جونز2، یک پرسشنامه توسط 527 دانشجو تکمیل شده است که 57% از پاسخگویان اعلام کرده اند که مطالعه کتاب های کاغذی را ترجیح می دهند. 35% از آنها به قابلیت حاشیه نویسی و یادداشت برداری در کتاب های کاغذی اشاره کرده بودند در حالیکه تنها 6 % از کسانی که کتابهای دیجیتال را دوست داشتند از چنین قابلیتی برخوردار بودند.
با این حال پژوهشگران این حوزه اذعان دارند که ممکن است این علاقه در آینده تغییر کند مهم ترین دلیل برای امکان تغییر این علاقه به کتاب های کاغذی، آموزش بیشتر در زمینه استفاده از امکانات بالقوه کتاب های دیجیتالی عنوان شده است. بسیاری از کسانی که کتاب های دیجیتال می خوانند هنوز نمی دانند چه امکاناتی در دسترس دارند. روش استفاده از امکانات یادداشت برداری، حاشیه نویسی، هایلایت کردن مطالب مهم مورد نظر و غیره را بلد نیستند. در این زمینه ماریان ولف3 نویسنده کتاب تاریخ مطالعه، بر این باور است که گسترش روز به روز اپلیکیشن ها و ابزارک های دیجیتال به زودی به افرادی که کتاب های دیجیتال مطالعه می کنند، قابلیت های بیشتری برای مطالعه عمیق و یادگیری موثر خواهند بخشید و این مسئله نیاز به زمان و آموزش و سواد دیجیتالی دارد. او در کتاب خود به یک تحقیق معتبر ارجاع می دهد که دانش آموزان پایه پنجم ابتدایی وقتی مورد آموزش دیجیتال قرار گرفتند، یادگیری عمیق تر و بیشتری از مطالعه دیجیتال کسب کردند. یعنی آموزش می تواند نقش تعیین کننده ای در میزان بهره گیری از منابع مطالعاتی دیجیتال داشته باشد.
کسب مهارت های جدید: سواد دیجیتالی
به نظر می رسد مطالعه دیجیتال بیش از هر چیز به کسب مهارت های جدید بستگی داشته باشد. واضح است که بدون کسب مهارت در زمینه استفاده از ابزارهای دیجیتال، استفاده از امکانات تکنولوژیک جدید نه تنها موثر نیست بلکه عمق یادگیری را نیز کاهش می دهد. اریک برمیستر 4 مدیر یک مدرسه که از کتاب های دیجیتالی برای دانش آموزانش استفاده می کند عنوان می کند وقتی به کودکان اجازه داده نمی شود روی کتاب های خود چیزی بنویسیند و باید آنها را صحیح و سالم برای انتقال به دانش آموزان سال بعد نگاه دارند، استفاده از کتاب های دیجیتال و آی پدها به کودکان کمک می کند، به طور آزادانه روی کتاب ها یادداشت بنویسند و طرح بکشند. بدون اینکه نگران از بین رفتن کتاب و کثیف شدن آن باشند. او معتقد است استفاده از کتاب های دیجیتال به دانش آموزان کمک می کند خلاقیت بیشتری داشته باشند و با استفاده از رنگ ها، اشکال و نشانه ها، کتاب ها را برای خود جذاب تر و مطالعه را موثر تر کنند.
دیدگاه میانه
به نظر می رسد اینکه کتاب کاغذی یا دیجیتالی کدام یک موثرتر است، موضوع اصلی نباشد. بحث اصلی این است که چگونه عمق و تاثیر مطالعه را افزایش دهیم. بسیاری از دانشجویان در عمل دریافته اند که مهم نیست چه نوع کتابی مطالعه کنند، آنچه واقعا اهمیت دارد، این است که تکنیک های مطالعه موثر را کسب کرده باشند. فارغ از اینکه چه نوع کتابی مطالعه می کنید در صورتی که بتوانید با موضوع و مباحث کتاب درگیر شوید آن زمان است که یادگیری عمیق رخ می دهد. مطالعه سرسری و سطحی کتاب ها نمی تواند منجر به یادگیری عمیق شود بنابراین فرقی ندارد کتاب کاغذی باشد یا دیجیتال، شما باید بیاموزید که چگونه با مباحث کتاب ارتباط ذهنی برقرار کنید.
وقت گذاشتن برای درک مطالب، طبقه بندی، ارتباط با آموخته های پیشین، مرتب کردن مباحث از نظر اهمیت و تقدم و تاخر و غیره، اینها مهارت هایی است که شما را به یک خواننده فعال و درگیر تبدیل می کند صرف نظر از اینکه کتابی که می خوانید دیجیتال است یا کاغذی.
