امروزه بسیاری از کلاس های درس در سراسر جهان استفاده از ابزار و وسایل دیجیتال و هوشمند را به رسمیت شمرده اند. کامیپوتر، لپ تاب، تبلت و گوشی های هوشمند همراه با مداد و دفتر و کتاب، جزو وسایل مدرسه به حساب می آیند. کمتر کسی هست که بتواند منکر نقش موثر این تکنولوژی ها در ایجاد فضای متفاوت، غنی و جذاب آموزشی برای دانش آموزان شود اما به تازگی گروهی از محققان، ادعا می کنند که استفاده از ابزار و وسایل هوشمند، سبب عدم تمرکز آنها شده است. این محققان بر این باورند که نوجوانان امروز بسیار کمتر از نسل های گذشته خود، قادرند روی موضوعات درسی تمرکز کنند. کودکان و نوجوانان گاه چنان به ابزار دیجیتال خود خو گرفته اند که حتی نمی توانند برای لحظاتی گوشی موبایل یا تبلیت خود را زمین بگذارند.
دنیل گلمن1 یکی از محققانی که سالها روی مسئله تمرکز دانش آموزان تحقیق و بررسی انجام داده، نگران تاثیر منفی عدم تمرکز بر رشد مغزی کودکان است. به باور او ذهن و مغز انسان دیرتر از سایر قسمت های بدن به بلوغ می رسد و رشد مغز اغلب تا حدود 20 سالگی، طول می کشد از این رو، کمک به رشد و ایجاد سیناپس های عصبی در مغز از طریق قرار گرفتن در معرض آزمون ها و درگیر شدن با طبقه بندی اطلاعات مختلف باید تا آغاز سنین جوانی ادامه یابد تا مغز به بالاترین درجات رشد و بلوغ خود برسد. آنچه گلمن را نگران می کند این نکته است که قدرت تمرکز انسان از طریق لوب پیشانی مغز کنترل می شود یعنی همان بخشی که مسئول تفکر، شناخت، کنترل احساسات و تکانه ها است. وقتی این بخش از مغز به بالندگی کامل خود نرسیده باشد، احتمال اینکه سایر فعالیت های ذهنی نیز با اختلال مواجه شوند وجود دارد.
گلمن مطرح می کند که تحقیقات عصب شناختی زیادی نشان می دهند که فعالیت هایی نظیر مطالعه، نوشتن، گوش دادن و فهمیدن، مستقیما با میزان تمرکز ذهن روی یک موضوع یا محرک ارتباط دارند. بنابراین هر چه میزان تمرکز ذهن بر مسئله ای بیشتر باشد امکان درک و شناخت از موضوع نیز افزایش می یاد زیرا ارتباطات عصبی مرتبط، تشکیل شده و تقویت می شوند و امکان تفکر سطح بالا و شناخت کامل از موضوع را بر فرد فراهم می آورند.
اما آنچه گلمن به عنوان خطری برای رشد و بلوغ مغز شناسایی کرده، مشکل عدم تمرکزی است که نسل امروز نوجوانان در کلاس های درس تجربه می کنند. نوجوانان نه تنها مثل نسل های سلف خود نمی توانند در کلاس درس روی موضوعات متمرکز بمانند و مدام از فعالیتی به فعالیت دیگر جهش می کنند، در منزل نیز برای انجام تکالیف با همین مشکل رو به رو هستند و بسیاری از والدین از اینکه فرزندشان نمی تواند روی تکلیف متمرکز شده و جلوی حواس پرتی خود را بگیرد شکایت دارند. این تنها والدین نیستند که از این وضع شاکی هستند معلمان نیز گزارش می دهند که این نسل از کودکان و نوجوانان دیرتر و کند تر از نسل قبل یاد می گیرند و موضوعاتی را که در سالهای گذشته کودکان به سرعت مسلط می شدند امروز سخت تر فراگرفته می شود.
ممکن است برخی این انتقاد را وارد کنند که کودکان و نوجوانان امروز به نسبت گذشته قابلیت انجام همزمان چند فعالیت را دارند. امروزه کودکان بلد هستند همزمان با درس خواندن و نوشتن تکالیف، موسیقی گوش بدهند، فیس بوکشان را چک کنند و با دوستان خود چت نمایند و همه اینها قابلیت انجام چندین کار را به طور همزمان به کودکان داده است و به خود خود چیز مطلوبی است. اما هستند محققان دیگری که این همزمانی در انجام چند کار را اتفاقا نشانه بدی می دانند. آنها معتقدند کودکان "مالتی تسک" نشده اند بلکه قابلیت تمرکز خود را بر یک فعالیت خاص از دست داده اند. ذهن آنها مدام در بین فعالیت ها و وظایف گوناگون در حال حرکت است و مدام از فعالیتی به فعالیت دیگر شیفت می کند. "از این شاخه به آن شاخه پریدن" دیگر جزوی از زندگی روزمره یک نوجوان شده است یعنی کسانی که قادر نیستند در موقع نیاز، روی یک فعالیت خاص و مهم تمرکز کنند و آن را به سرانجام برسانند وبعد سراغ کار دیگر بروند.آنها یاد گرفته اند چندین کار را با هم انجام دهند و شاید بهتر باشد بگوییم هیچ کدام را به درستی انجام ندهند.
راهکار یک مدرسه در کره جنوبی برای مقابله با اعتیاد دانش آموزان به موبایل
البته این کارشناسان بر این باور نیستند که راه حل، حذف وسایل دیجیتال و هوشمند از زندگی نوجوانان است، بلکه بالعکس، قرار دادن محدودیت و قوانینی برای استفاده مطلوب از امکانات و پیشرفت های تکنولوژیک است به طوریکه این امکانات و فناوری ها منجر به تقویت جنبه های مثبت یادگیری و رشد ذهنی شود نه آنکه به عنوان مانعی جهت بلوغ فکری کودکان عمل نماید و به آنها آسیب وارد کند.
بنابراین بسیار اهمیت دارد که والدین و معلمان، قواعد و قراردادهای واضحی برای محدود کردن استفاده کودکان از وسایل جذاب هوشمند قرار دهند.کودکان و نوجوانان باید بیاموزند، مثلا در زمان انجام تکالیف باید گوشی همراه خود را کنار بگذارند یا چک کردن شبکه های اجتماعی خود را به زمان خاصی از روز محدود کنند. والدین آموزش تمرکز را می توانند از سنین خردسالی با در اختیار قرار دادن فعالیت هایی نظیر حل پازل ها و جورچین ها، نقاشی و کاردستی تقویت کنند و قوانین حامی تمرکز را در دوران نوجوانی نیز به شکل مناسب ادامه دهند. مسئله سن و سال و زمان طلایی برای رشد مغز، تا قبل از بیست سالگی است بنابراین افراط و تفریط در هیچ کاری، برای رشد ذهنی فرزندانتان، نه مناسب و نه مفید است.
****
1. Daniel Goleman
