از پنجم تیر، جمعیت زیادی از جوانان با حضور در بزرگ‌ترین ماراتن علمی کشور، یکی از مهم‌ترین امتحان‌ها و مسابقه‌های زندگی خود یعنی کنکور را برگزار می‌کنند. همه کسانی که در این آزمون نفسگیر شرکت کرده‌اند، استرس روزهای منتهی به آزمون تا زمان اعلام نتایج آن را فراموش نمی‌کنند. آزمونی که بیش از چند ساعت به طول نمی‌انجامد اما تا سال‌ها بر زندگی و آینده بسیاری از جوانان ایرانی و خانواده‌های آنان سایه می‌افکند. از این روست که برای بسیاری از جوانان، کنکور، تداعی‌کننده فشار عصبی، نگرانی و اضطراب است. هرچند به لطف افزایش ظرفیت و تأسیس دانشگاه‌های مختلف در سال‌های اخیر، شاهد صندلی‌های خالی زیادی در دانشگاه‌ها هستیم اما کسب رتبه بالا و قبولی در رشته‌های برتر و ورود به دانشگاه‌های شاخص، باعث شده همچنان تنور کنکور داغ بماند. این در حالی است که در بسیاری از کشورهای غربی، دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی با شگردهای تبلیغاتی خاص برای جلب دانشجو اقدام می‌کنند. این معضل از دیرباز و از ابتدای برگزاری کنکور در سال 1348 همراه داوطلبان کنکور در کشورمان بوده و هر سال نیز این استرس و رقابت تنگاتنگ میان داوطلبان بیشتر می‌شود.
بسیاری از کارشناسان، عامل استرس در میان داوطلبان کنکور را فشار خانواده‌ها و ترس از شکست و عواقب پس از آن می‌دانند که باعث می‌شود فرد به همین دلیل نتواند در آزمون موفق باشد و پس از موفق نشدن هم احتمالاً دچار افسردگی شود. به اعتقاد کارشناسان، این استرس و التهاب از والدین دانش‌آموزان در سال‌های آخر دبیرستان نشأت می‌گیرد که باعث می‌شود داوطلب نتواند از تمام ظرفیت و دانش خود در کنکور بهره ببرد و با‌وجود تلاش و مطالعه زیاد در کنکور ناموفق شود. از این روست که می‌گویند مهم‌ترین مسئولیت بر دوش خانواده‌هاست که باید روحیه فرزندانشان را تقویت کنند و به جای این‌که هر لحظه به بچه‌ها تذکر بدهند که امتحان دارند و باید درس بخوانند، محیطی آرام و به دور از تنش برای آن‌ها فراهم کنند تا فرزندانشان در چند روز باقی مانده به کنکور، بیشتر استراحت کنند تا روحیه مناسب داشته باشند. به گفته کارشناسان، در منطقی‌ترین حالت باید در این مدت زمان کوتاه، کتاب‌ها و جزوه‌ها را کنار گذاشت و تمرکز بیشتر را روی کسب آرامش و سر‌و‌سامان دادن به شرایط روحی گذاشت.
استرس، داوطلبان کنکور را می‌آزارد
دکتر محمود آذری، جامعه شناس و استاد دانشگاه درخصوص علت بروز استرس در میان داوطلبان کنکور می‌گوید: «اضطراب و نگرانی داوطلبان کنکور تا حدودی واکنش طبیعی تلقی می‌شود و این حالتی است که عموم قشر جوان که خود را برای امتحان کنکور آماده می‌کنند با آن مواجه هستند و حتی از بین بردن چنین حالتی در برخی افراد تا حدودی غیر ممکن است.»
به گفته وی، هرچند استرس و التهاب روزهای مانده به کنکور، داوطلبان را برای درس خواندن و تلاش بیشتر ترغیب می‌کند اما این تلاش‌های آخر به ضرر داوطلب تمام می‌شود و نگرانی و اضطراب را در او بیشتر هم خواهد کرد. آذری در خصوص راه‌های کنترل استرس داوطلبان کنکور می‌گوید: «برای کاهش استرس و افزایش کارایی ذهن، باید از تمرین و مطالعه درس‌ها در شب‌های باقیمانده به کنکور پرهیز کرد، چراکه این امر استرس مضاعفی را به فرد وارد می‌کند و دلهره و استرس بیش از حد نیز منجر به اختلال در حافظه و یادگیری می‌شود.» این استاد دانشگاه معتقد است که در روزهای کوتاه باقیمانده تا کنکور، داوطلبان باید بیشتر سعی کنند به دنبال آرامش باشند و در کنار آن، به مرور کردن مطالبی بپردازند که قبلاً مطالعه کرده‌اند، زیرا دیگر زمان مطالعه سپری شده است و این کار تنها موجب برهم زدن آرامش و تعادل روحی آن‌ها می‌شود. به گفته آذری، هر ساله تعداد زیادی از جوانان درکنکور‌های مختلف شرکت می‌کنند که قطعاً به دلیل ظرفیت کم پذیرش، تمام آن‌ها نمی‌توانند قبول شوند، بنابراین قبول نشدن در کنکور، نشانه بی‌استعدادی و همچنین کم مطالعه کردن دانش‌آموزان نمی‌تواند باشد.
وی درخصوص نقش والدین در کاهش استرس کنکور تصریح می‌کند: «فرد پذیرفته نشده در کنکور، خود به اندازه کافی دچار استرس و ناراحتی است؛ بنابراین والدین نباید با سرزنش و تحقیرهای خود این ناراحتی‌ها را دوچندان کنند بلکه لازم است با امید دادن و ایجاد محیط گرم و صمیمی، از ناراحتی آن‌ها بکاهند.» به گفته آذری، کنکور یک رقابت نزدیک و تنگاتنگ مابین بیش از یک میلیون داوطلب است که درصد کمی از این افراد می‌توانند در این آزمون موفق باشند. بنابراین داوطلبان و والدین آن‌ها باید واقع بین باشند و همه زندگی را در رفتن به دانشگاه نبینند. داوطلبان اگر احتمال پذیرفته نشدن در کنکور را قبول کنند و آمادگی ذهنی آن را هم داشته باشند، در این صورت راحت‌تر با واقعیت روبه‌رو خواهند شد.
این کارشناس آموزشی با اشاره به این‌که کنکور تمام زندگی نیست و در صورت موفق نشدن در کنکور، وقت برای جبران آن وجود دارد، تصریح می‌کند: «متأسفانه شاهدیم که هرسال تعدادی از داوطلبان کنکور به دلیل موفق نشدن با سرزنش‌های والدین خود روبه‌رو و دچار مشکلات و چالش‌هایی شده‌اند و با انواعی از اضطراب‌ها، فشارهای اجتماعی و خانوادگی روبه‌رو هستند. براساس آمارهای ارائه شده هرساله تعداد زیادی از قبول نشدگان کنکور براثر بحران‌های روحی ایجاد شده به کلینیک‌های مشاوره مراجعه می‌کنند و حتی حوادث تلخی مانند فرار از خانه و خودکشی هم در سال‌های اخیر اتفاق افتاده است.»
تغذیه داوطلبان مؤثر است
در همین خصوص دکتر شیوا فرجی، کارشناس تغذیه به داوطلبان کنکور توصیه می‌کند که با فعالیت بدنی سبک به خود آرامش بدهند و در روزهای پایانی مانده به زمان کنکور، نیم ساعت از وقت خود را در انجام ورزش‌هایی همچون پیاده‌روی، نرمش یا شنا بگذرانند. به گفته وی، استراحت کافی بخصوص در این روزها بسیار ضروری است چرا که خستگی و بی‌خوابی از عوامل عمده در کاهش توان یادگیری و در نتیجه افزایش استرس و نگرانی است، از آنجایی که در کنکور، سرعت، دقت و صحت مطرح است، بنابراین داشتن خواب منظم و تغذیه مناسب برای داوطلبان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
به گفته دکتر فرجی، چون مغز محل یادگیری و حافظه مکان پردازش است، خانواده‌ها باید به تغذیه مناسب، خواب کافی و تفریح سالم فرزندان خود توجه بیشتری داشته باشند. وی درخصوص تغذیه داوطلبان کنکور هم تصریح می‌کند: «داوطلبان کنکور باید شب قبل از امتحان از مصرف غذاهای حجیم، پرروغن و پرنمک مانند فست‌فودها، سوسیس، کالباس، پیتزا و سیب‌زمینی سرخ کرده به علت وجود ترکیبات مضر و تأثیرگذار برتوان ذهنی بپرهیزند.» به گفته فرجی، تغذیه درست و کافی، استفاده از ماهی، سفیده تخم مرغ، سبزی‌های تازه و آبمیوه در وعده‌های غذایی و هشت ساعت خواب شبانه برای کنکوری‌ها بسیار مفید است. همچنین استرس ممکن است سبب سردرد داوطلبان کنکور شود که به هیچ وجه در این شرایط دارویی بجز استامینوفن توصیه نمی‌شود.
این کارشناس تغذیه همچنین با بیان این‌که داوطلبان بهتر است در شب کنکور غذای سبک بخورند، بیان می‌کند: «عسل، خرما و پنیر، مواد غذایی بسیار خوبی هستند که داوطلبان می‌توانند در صبح آزمون کنکور استفاده کنند. همچنین به داوطلبان توصیه می‌شود که با انجام ورزش‌های سبک، خون‌رسانی به مغز را راحت‌تر و بهتر کنند.»
با وجود آن‌که در سال‌های اخیر با افزایش چشمگیر تعداد دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی روبه‌رو بوده‌ایم و بسیاری از دانشگاه‌ها با صندلی خالی مواجه هستند اما رقابت بر سر تصاحب صندلی دانشگاه‌های برتر و رشته‌های شاخص سنگین است و بسیاری از خانواده‌ها چه از سر دلسوزی برای آینده فرزندانشان یا چشم هم چشمی با دوستان و اقوام به فرزندانشان فشار می‌آورند که در کنکور به هر قیمتی قبول شوند، در این میان آموزشگاه‌های آزاد هم بی‌تأثیر نیستند و با تبلیغات گسترده بر این تنش و التهاب می‌افزایند. این در حالی است که به اعتقاد بسیاری از منتقدان، همه زندگی دانشگاه نیست و دانشگاه رفتن ملاک خوشبختی نیست و بسیاری از افراد بوده‌اند که در بهترین دانشگاه‌های کشور مشغول به تحصیل بوده‌اند اما بعداً به دلیل آن‌که با میل و علاقه خود وارد دانشگاه نشده‌اند در میانه تحصیل، دانشگاه را ترک کرده‌اند و به کار مورد علاقه خود رفته‌اند و موفق هم شده‌اند.
